| Abstrakt: |
W artykule przedstawiono sytuację językową w Wielkim Księstwie Litewskim (WXL) w latach między unią lubelską (1569 r.) a najazdem moskiewskim (1655 r.). Okres ten charakteryzował się mozaikową strukturą etnograficzną, jaką tworzyli Polacy, Białorusini, Litwini, Tatarzy, Karaimi, Żydzi oraz Cyganie. Ich języki kształtowały się w obrębie wspólnoty komunikacyjnej, co doprowadziło do pojawienia się wielu wzajemnych podobieństw na płaszczyźnie fonetycznej, morfologicznej, składniowej i frazeologicznej. Językiem kancelaryjnym Księstwa był zachodni wariant staroruski (język starobiałoruski), drugą jego odmianą był język literatury religijnej, obfitujący w cerkiewizmy i ukrainizmy, jednak wiele tekstów prawnych, administracyjnych, a także literackich powstało w lokalnej odmianie języka polskiego. Języki te (etnolekty) sąsiadowały z trzema językami (etnolektami) rodziny tureckiej, którymi posługiwali się Tatarzy litewscy, dialektem Karaimów trockich, językiem litewskim oraz żydowskim dialektem tzw. Litwaków. Z poł. XVI w. pochodzi zabytek językowy - słowniczek wciąż nieznanych bliżej gwar bałtyckich, na które przetłumaczono ok. 200 polskich wyrazów wykazujących cechy północno-wschodniej odmiany kresowej. Przedstawiona w artykule problematyka językowa Wielkiego Księstwa Litewskiego prowadzi do wniosków ogólnych i propozycji badawczych, z których najważniejsze to: konieczność wykorzystywania metod etno- i socjolingwistyki, analizy kontrastywnej i lingwistyki arealnej; uwzględnianie w badaniach językowych geografii historycznej, dziejów osadnictwa, historii kultury, ważnych wydarzeń politycznych; postulat utworzenia leksykonu WXL obejmującego wspólny zasób leksemów, formantów i morfonologiczne reguły ich substytucji między językami, oraz opracowanie onomastykonu. Pilnym problemem według autora jest opracowanie historycznego słownika polszczyzny WXL. (KKG)
|
