Zanikanie leksemów pochodzenia prasłowiańskiego w historii języka polskiego
Autor/redaktor:
Mirosława Białoskórska
Opublikowany w:
Leksyka słowiańska na warsztacie językoznawcy .- Warszawa, 1997
[Wyświetl]
Strony:
7-22
Inne:
Tab.
Języki:
pol
Abstrakt:
Celem pracy jest analiza etapów, przyczyn i mechanizmów zanikania słownictwa pochodzenia prasłowiańskiego w wersji pisanej dawnego języka polskiego. Badaniu poddano 270 leksemów wyekscerpowanych ze "Słownika prasłowiańskiego" (t. 1-7; Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk,1974-1995), zanikłych w języku polskim przed XX w., ale poświadczonych w wybranych dawniejszych źródłach leksykograficznych i dwudziestowiecznych słownikach staropolszczyzny. Autorka omawia procesy stopniowego przenikania leksemów prasłowiańskich do polszczyzny pisanej od XIII do XIX wieku oraz zaniku poszczególnych form. W nowszej polszczyźnie (od XVII wieku) odnotowano tendencje spadkowe leksyki proweniencji prasłowiańskiej: zanika więcej leksemów niż w XV i XVI w., pozostałe rzadziej występują w tekstach, a wycofane niegdyś rzadko powracają do użycia. Jako przyczynę przechodzenia omawianych wyrazów do sfery ubytków leksykalnych wskazano czynniki zewnątrzjęzykowe: zanik desygnatu lub wejście nowej nazwy wciąż istniejącego desygnatu, oraz wewnątrzjęzykowe: zmiany ilościowe i jakościowe, krystalizowanie się dominant: słowotwórczej, semantycznej i funkcjonalnej, archaizacja leksyki pochodzenia prasłowiańskiego. Wyniki analizy wskazują, że najczęstszymi przyczynami zanikania omawianej leksyki były zmiany wewnątrzjęzykowe: w zakresie krystalizowania się dominanty słowotwórczej polegające na usuwaniu nadmiaru współfunkcyjnych wariantów oraz w zakresie krystalizowania się dominanty semantycznej polegające na wycofaniu synonimów mało zróżnicowanych i zachowaniu (często do dziś) leksemów o wyraźniej sprecyzowanych i utrwalonych znaczeniach. (Bi)
