W artykule zaprezentowano poglądy językoznawców polskich na zagadnienia dotyczące narodu polskiego i polszczyzny na kresach wschodnich, które kształtowały się pod silnym wpływem polityki Związku Radzieckiego. Wyróżnić można dwa główne kierunki myślenia: nawiązujący do poglądów upowszechnianych przez językoznawstwo radzieckie i drugi, który krytycznie i niechętnie odnosił się do tych poglądów. Wiele z teorii narzucanych przez państwo było bezkrytycznie przyjmowanych przez polskie środowisko językoznawców. Uległ im m.in. K. Nitsch, który w swoich pracach dowodził, że polszczyzna wileńska jest tworem dziewiętnastowiecznym, ukształtowanym na białoruskim substracie. Podobne myślenie, bez głębszej refleksji nad zagadnieniem, było powielane przez niektórych późniejszych polskich badaczy języka. Wyjątek stanowiły prace badawcze T. Lehra-Spławińskiego i A. Brücknera. Przedstawione opinie świadczą, że często wnioski naukowe formułowane były na podstawie emocjonalnych przesłanek, niepopartych szczegółowymi i wiarygodnymi danymi, zaś ostra cenzura ze strony państwa nie sprzyjała badaniom językoznawczym. Pewne zmiany nastąpiły w latach 60., kiedy władze Związku Radzieckiego zezwoliły na rozpoczęcie szczegółowych badań nad gwarami polskimi w ZSRR. Obok nielicznych prac, w których autorzy podejmowali tematykę narodu polskiego na kresach, jak np. badania naukowe Z. Kurzowej, nadal przeważał jeden kierunek myślenia. (PK)
