Pożyczki słowiańskie w gwarach niemieckich jako źródło poznania dawnych słowiańskich podziałów dialektalnych
Author/editor:
Janusz Siatkowski
Published in:
Leksyka słowiańska na warsztacie językoznawcy .- Warszawa, 1997
[Show]
Pages:
241-251
Languages:
pol
Abstract:
W artykule przedstawione zostały pożyczki słowiańskie do gwar niemieckich na przykładach: 1) niesystemowej oboczności g- : k- w wyrazie gruszka / kruszka, 2) dolnołużyckiego przejścia č → c, 3) polskiego mazurzenia. Analiza pierwszego typu zapożyczeń zawiera informacje o poświadczeniach wyrazu gruszka / kruszka we współczesnych dialektach polskich i języku staropolskim, o zasięgu pożyczki w dialektach niemieckich oraz o poglądach wyrażonych w dotychczasowych opracowaniach zagadnienia. Stwierdzono, że formy odnotowane w dialektach brandenburskich mogą pochodzić ze słowiańskich dialektów pomorskich lub dolnołużyckich sprzed przejścia kr → kš. Zlokalizowane zostały również inne formy zapożyczonego wyrazu, wskazujące na dużą różnorodność materiału oraz umożliwiające przesunięcie izoglosy wyznaczającej różnice nagłosu dawnej oboczności g- : k- (południowej izoglosy zasięgu formy kruszka w gwarach polskich). Dolnołużyckie przejście č → c zostało zbadane na materiale gwarowym pochodzącym z obszaru Brandenburgii południowo-wschodniej, gdzie przejęte wyrazy dolnołużyckie zawierają pierwotny sufiks -ačь. Odbicie polskiego mazurzenia stwierdzono w kilku formach jednej z pożyczek wyrazów z sufiksem -ačь, przy czym nazwa niemiecka poświadczona była tylko na terenie bezpośrednio nawiązującym do polskich gwar mazurzących. Ustalono, że w dialektach niemieckich, które dawniej sąsiadowały z polskim obszarem dialektalnym, obecne są formy wskazujące na dawność pożyczki lub późność mazurzenia w niektórych dialektach polskich oraz na zastępowanie przyrostka -us przez -uš. (Bi)
