Gwara cieszyńska najmłodszej generacji : stopień znajomości i sposób wykorzystania leksyki gwarowej
Autor/redaktor:
Zbigniew Greń
Opublikowany w:
Leksyka słowiańska na warsztacie językoznawcy .- Warszawa, 1997
[Wyświetl]
Strony:
75-89
Języki:
pol
Abstrakt:
W artykule omówiono część językową ankiety przeprowadzonej w formie kwestionariusza-mikrowywiadu w szkołach podstawowych w 30 polskich miejscowościach na terenie Śląska Cieszyńskiego. Analizie poddanych zostało 1600 odpowiedzi uczniów w wieku 14-15 lat, przedmiotem zainteresowania autora ankiety była czynna i bierna znajomość gwary, której zbadanie doprowadziło do wniosków na temat zmian zachodzących w leksyce gwarowej pod wpływem języka ogólnopolskiego. Stwierdzono, że badana grupa komunikuje się w warunkach dyglosji, znacząco wpływającej na zmiany leksykalne zachodzące w gwarze. Na badanym obszarze dochodzi do przełączania kodów i interferencji między nimi, przy czym język ogólnopolski jest kodem aktywniejszym niż gwara cieszyńska. Wymienione zostały typy wpływu języka będącego w natarciu na leksykę języka znajdującego się w odwrocie: 1) wyraz gwarowy zanika, gdy przestaje istnieć desygnat i uzasadnienie w systemie gwarowym, zastępowany jest leksemem ogólnopolskim, 2) leksemy polskie wypierają wcześniejsze bohemizmy i germanizmy, zwłaszcza wyrazy niemające oparcia w rodzinie wyrazowej o wyraźnej motywacji. Analiza wyników ankiety wykazała, że stopień znajomości wybranych wyrazów gwarowych jest u młodzieży zróżnicowany, leksemy te należą do pasywnego, zasłyszanego zasobu słownictwa, przy próbie przesunięcia do zasobu aktywnego ulegają deformacji, co powoduje rozbudowaną wariantywność uzyskanego materiału leksykalnego oraz występowanie okazjonalizmów. Przekształceniom ulegają również formy długie i skomplikowane fonetycznie oraz ogólnopolskie wyrazy wchodzące do gwary. Autor łączy zaobserwowane zjawisko wprowadzania do gwary ogólnopolskich wyrazów ekspresywnych z sekundarnym wykorzystaniem gwary jako systemu stylistycznie nacechowanego (ekspresywnego), współtworzącego (obok ogólnopolskich wyrażeń slangowych) slang młodzieżowy. (Bi)
